Zespół Parkowo-Pałacowy

Według przekazów historycznych stał w Gostomi zamek (najprawdopodobniej obronny dwór) pilnujący brodu przez Pilicę. Niestety nie ma opracowań na ten temat. Lokalizacja budowli wymagałaby podjęcia kosztownych prac archeologicznych.

Z zachowanych do niedawna fragmentów piwnic można wnosić, że zamek lub dwór stał na wzgórzu gostomskim. Może to potwierdzić ciągłość osadnicza w Gostomi.

Dawny dwór Gostomskich, pierwszych znanych właścicieli, powstał prawdopodobnie w XIV wieku. Musiał być siedzibą godną wojewodów (Jakub - wojewoda mazowiecki, Jan - łęczycki, Jan - mazowiecki, Anzelm - rawski), kasztelanów (Stanisław - sochaczewski) oraz wielu innych znanych rycerzy czy polityków.

Gostomscy herbu Nałęcz (zwani też Leżeńskimi), znani byli ze swej gospodarności i ofiarności. Pozostawili dla potomnych prawidłowo zagospodarowane dobra i liczne fundacje.

Majątek Gostomia, przechodząc liczne koleje losu, trafiła w połowie XIX wieku w ręce Jackowskich herbu Gozdawa. Staraniem Teodora Jackowskiego przebudowano dwór na eklektyczny pałac. Mieszanina stylów późnego baroku, manieryzmu i klasycyzmu, zaowocowała nietuzinkową bryłą obiektu. Zmiany wprowadzone w dwudziestoleciu międzywojennym przez nowego właściciela - Emila Grabowskiego, zmieniły całkowicie styl budynku. Pałac zatracił swą lekkość i wdzięk przytłoczony dobudówkami typu „koszarowego”.

Lata powojenne, aż do roku 1993, to najgorszy okres wielowiekowej historii zespołu pałacowo-parkowego w Gostomi. Majątek, z licznymi dochodowymi stawami rybnymi, został przejęty przez Państwowe Gospodarstwo Rybackie. Niekompetencja ludzi, brak zrozumienia dla historii i wartości zabytku, to prawdziwa katastrofa dla dworu. Można się tłumaczyć brakiem środków niezbędnych na remonty, ale nie można rozgrzeszać użytkowników z nieróbstwa i marazmu a w konsekwencji dewastacji pałacu.

W roku 1995 majątek w Gostomi zakupili Państwo Barbara i Lech Staniszewscy. Nowi właściciele w latach 2001 - 2005 podnieśli obiekt z ruin oraz całkowicie wyremontowali pałac, zachowując jego pierwotny zabytkowy wygląd.

W parku okalającym dwór występuje ok. 40 gatunków drzew i krzewów wraz z pomnikowymi egzemplarzami igliczni trójcierniowej, choiny kanadyjskiej, sosny wejmutki i jodły kalifornijskiej. Park założony wokół pałacu na pomorenowym wzgórzu, otoczony jest wokół stawami łączącymi go z pobliską Pilicą. Układ komunikacyjny parku oparty jest na alejach obsadzonych rzędowo grabami, wiązami i lipami. Część powierzchni wydzielono na dodatkowy, regularny układ wodny z licznymi wysepkami o charakterze romantycznym. Prowadzi do tej części aleja lipowa zaakcentowana na wstępie dwoma pomnikowymi modrzewiami. Liczne gruzowiska z obrobioną (choć potłuczoną) kamieniarką, świadczą o istnieniu tu ciekawej tzw. małej architektury ogrodowej.

Na podstawie artykułu p. A. Domagały